21 x 21: Een kunstreis door het Ruhrgebied in Villa Hügel 

Fotografie: Veerle Boriau (tenzij anders vermeld) - Tekst: Diane Geerts | Update 28 jan 2025 | Gepub. 28 jan 2025

Gastblog van:

De 21 RuhrKunstMuseen vormen een uniek stedelijk museumlandschap in Europa en presenteren elk jaar meer dan 150 kunsttentoonstellingen op 45.000 vierkante meter in 16 steden in het Ruhrgebied. Opgericht als onderdeel van RUHR.2010 - Culturele Hoofdstad van Europa, realiseert het netwerk een grootschalig tentoonstellingsproject ter gelegenheid van het 15-jarig bestaan in het voorjaar van 2025. Collecties van de RuhrKunstMuseen worden samengebracht in een gezamenlijke tentoonstelling in Villa Hügel in Essen: Uitmuntende werken uit de verschillende collecties gaan een even verrassende als inspirerende dialoog aan - de speciale tentoonstelling wordt volledig samengesteld uit de topkunstcollecties van de musea in de regio.

De collecties van de RuhrKunstMuseen variëren van modernistische meesterwerken tot toonaangevende posities in de hedendaagse kunst. Belangrijke nationale en internationale kunststromingen van de 20e en 21e eeuw, zoals expressionisme, nieuwe zakelijkheid en naoorlogse kunst met Art Informel, Concrete Art, Zero en Fluxus en de feministische avant-garde komen uitgebreid aan bod. De economische opleving van veel steden in het begin van de 20e eeuw, die in gang werd gezet door de industrialisatie en de burgerlijke betrokkenheid van weldoeners, mecenassen en werknemers, evenals een nieuwe democratische geest van optimisme in de naoorlogse periode met talloze nieuw opgerichte musea en universiteiten, blijven het culturele zelfbeeld van de regio tot op de dag van vandaag bepalen. Deze aspecten vormen de basis voor een dynamisch groeiend, rijk museumlandschap met een uniek karakter over een periode van meer dan 100 jaar. Industriële cultuur en kunstgeschiedenis gaan hier hand in hand.

SPECIALE TENTOONSTELLING "21 X 21

De tentoonstelling "21 x 21. Die RuhrKunstMuseen auf dem Hügel" opent een nieuw hoofdstuk: voor het eerst brengen alle musea van het netwerk geselecteerde hoogtepunten uit hun collecties samen in een gezamenlijke tentoonstelling in Villa Hügel in Essen. Het concept van de grootschalige tentoonstelling bestaat uit een dialoog van werken uit de verschillende collecties in tien speels-associatieve themakamers. Bijna alle artistieke genres zijn vertegenwoordigd in de gezamenlijke show, van schilderkunst, fotografie, grafiek en beeldhouwkunst tot multimediainstallaties. Het spectrum varieert van werken uit het klassieke modernisme tot posities uit het heden. Internationaal bekende kunstenaars ontmoeten regionale spelers en kunstenaarsgroepen die nauw verbonden zijn met het Ruhrgebied. De tentoonstelling is te zien van 11 april tot 27 juli 2025 en biedt een unieke kans om een uitgebreid beeld te krijgen van de museumcollecties van het Ruhrgebied.

VILLA HÜGEL

De speciale tentoonstelling "21 x 21" wordt getoond in de historische Villa Hügel in het Bredeney district van Essen. De monumentale villa en het aangrenzende park van 40 hectare zijn eigendom van de non-profitorganisatie Alfried Krupp von Bohlen und Halbach Stichting. De stichting zorgt niet alleen voor het behoud en het onderhoud van de site, maar richt het ook in als een levendige ontmoetingsplaats voor bezoekers.  

Villa Hügel werd tussen 1870 en 1873 gebouwd als residentie voor de industriëlenfamilie Krupp en werd door vier generaties bewoond. In 1953 opende de villa zijn deuren voor het publiek met de eerste kunsttentoonstelling. Dit was het begin van een tentoonstellingstraditie die tot op de dag van vandaag voortduurt. Tentoonstellingen zoals "Zintuiglijkheid en Sensualiteit. Vlaams Stilleven 1550-1680" in 2002, "Katharina Fritsch" in 2016 en "Josef Albers. Interaction" in 2018 trokken een transregionaal publiek en schreven een succesverhaal waarop de tentoonstelling "21x21", die substantieel wordt gefinancierd door de Kruppstichting, voortbouwt.

Met zijn 399 kamers en een oppervlakte van meer dan 11.000 vierkante meter is Villa Hügel niet alleen een belangrijk industrieel monument, maar ook een plek die de Duitse geschiedenis op een unieke manier weerspiegelt. Het biedt de deelnemende musea en tentoongestelde werken een indrukwekkend historisch kader om de industriële cultuur en kunsthistorische verbanden van de regio tot leven te brengen.

IMPULSWERKEN ALS UITGANGSPUNT - ONTDEK DE COLLECTIES IN THEMAKAMERS

Het bijzondere aan de tentoonstelling is dat elk van de 21 musea zichzelf en de focus van zijn collectie presenteert door middel van een zogenaamd impulswerk, waarop de partnermusea reageren met werken uit hun eigen collecties. Er zijn opvallende individuele werken geselecteerd die de sterke punten en de oriëntatie van de individuele musea op een speciale manier weerspiegelen.

Het Lehmbruck Museum - Centrum voor Internationale Beeldhouwkunst in Duisburg presenteert bijvoorbeeld de sculptuur "Große Sinnende (1913)" van Wilhelm Lehmbruck, waarin het "beeld van de vrouw" centraal staat. Het werk werd voor het eerst tentoongesteld op de Parijse Salon des Artistes Indépendants in het voorjaar van 1914 en wordt beschouwd als een sleutelwerk van de expressieve beeldhouwkunst. Het toont het meer dan levensgrote naakt van een zelfbewuste jonge vrouw uit haar tijd. Het wordt geplaatst naast een schilderij van Lehmbruck's tijdgenote Paula Modersohn-Becker uit het Märkisches Museum in Witten. Met een groot dubbelportret van een vrouw door Gerhard Richter uit de jaren 1960 (Ludwiggalerie Schloss Oberhausen), gaat de thematische reis verder door de 20e en 21e eeuw naar meer recente, meer feministische werken zoals een kookschilderij van Rosemarie Trockel uit de jaren 1990 (Museum Küppersmühle, Duisburg) of het schilderij "The Potential of Being (2017)" van de Amerikaanse schilderes en performancekunstenares Eliza Douglas (Museum Folkwang, Essen). 

INDUSTRIEEL ERFGOED VAN HET RUHRGEBIED

Een andere focus van de tentoonstelling ligt op werken die te maken hebben met het industriële erfgoed en de geschiedenis van de kolenmijnbouw in het Ruhrgebied. Internationale en regionale posities, klassieke media en multimediale ervaringsruimtes worden hier productief gecombineerd. Hiertoe behoort de fotoserie van de Duits-Amerikaanse Michael Wolf (1954-2019) over de leefomstandigheden van een mijnwerkersnederzetting aan de hand van het voorbeeld van Bottrop-Ebel, evenals de 6-kanaals geluidsinstallatie "mono / industriell" van Denise Ritter. Kort voor de sluiting van de mijn Prosper-Haniel legde de kunstenares uit Dortmund opnieuw de typische industriële geluiden vast die decennialang kenmerkend waren voor de werkdag van de mijnwerkers. In de tentoonstelling gaat haar geluidsinstallatie een dialoog aan met standpunten van abstractie, zoals het werk van de internationaal invloedrijke, in Bottrop geboren kunstenaar Josef Albers.

THEMA-KAMER LANDSCHAP

In een andere themakamer staan alpenlandschappen van Ernst Ludwig Kirchner, Alexej von Jawlensky en Gabriele Münter in dialoog met indrukken uit het Ruhrgebied. Bijvoorbeeld een zwart-witfoto uit de Ludwiggalerie Schloss Oberhausen van de bekende Ruhrfotograaf Rudolf Holtappel uit 1962, die een besneeuwd landschap laat zien in de buurt van Gelsenkirchen. Op de achtergrond zijn rokende schoorstenen te zien. De grootformaat foto "Coal Seam, Prosper-Haniel Mine 4" van de Canadees-Amerikaanse Becher-student Miles Coolidge uit het Josef Albers Museum Bottrop Quadrat is een passende aanvulling op de tentoonstelling.

MAATSCHAPPIJKRITIEK EN POLITIEKE WERKEN

Sociale verandering komt meer naar voren in de themaruimte "Upheavals". Het impulswerk hier is "Untitled (Steel Table)" van Beuys' student Anatol (1931-2019). Het is een overblijfsel van een legendarische actie die in december 1968 plaatsvond in het Düsseldorfse kunstenaarscafé Cream Cheese. Drie zogenaamde sprekers hadden hun polsen vastgebonden aan een stalen tafel. Anatol gebruikte op afstand bediende lichtsignalen om hen afwisselend te laten spreken of zwijgen. Dit werk uit het Museum Ostwall in Dortmund wordt gecombineerd met Martin Kippenbergers schilderij "We don't have problems with disco door-waiters, if they don't let us in, we don't let them out" uit 1986 uit het Museum Folkwang in Essen. Met werken van Emil Schumacher, Werner Gilles en Erich Mueller Kraus blikt de tentoonstelling ook terug op de periode direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog.

DE DYNAMIEK VAN BEWEGING IN RUIMTE EN TIJD  

In de themaruimte Dynamiek worden aspecten van mobiliteit en het dichte wegen- en snelwegennet in het Ruhrgebied in herinnering gebracht door middel van een hele reeks werken.

Hans-Christian Schink's foto van een grote snelwegbrug uit het Museum Küppersmühle in Duisburg wordt bijvoorbeeld geplaatst naast Michael Sailstorfer's installatie "Zeit ist keine Autobahn - Basel (2011)" uit de Kunsthalle Recklinghausen. Een autoband die ronddraait op een muuroppervlak laat een steeds groter wordende berg rubberslijpsel achter. Een foto van sporen in de sneeuw van Anton Stankowski uit de jaren 1930 uit de collectie van de Ruhr-Universiteit Bochum en een lithografie van Katharina Grosse met opliggende, gebarende kleurtoepassingen uit het Kunstmuseum Mülheim maken de op dialoog gebaseerde compilatie compleet. Ideeën van vergankelijkheid en duurzaamheid, mobiliteit en stilstand gaan hier een spannende conversatie aan.

ETALAGE OVER CONSUMENTENCULTUUR

De ontwikkeling van consumentengedrag van het begin van de 20e eeuw tot nu is het onderwerp van de themakamer Kooplust. Twee schilderijen van August Macke, "Helle Frauen vor Hutladen (1913)" uit het Osthausmuseum in Hagen en "Modes: Frau mit Sonnenschirm vor Hutladen (1914)" uit het Museum Folkwang in Essen, tonen voorbijgangers die naar de uitstallingen van warenhuizen kijken en zijn vroege getuigenissen van de bloeiende consumptiecultuur. De twee werken worden gecombineerd met hedendaagse foto's van onder andere Gudrun Kemsa uit de Ludwiggalerie Schloss Oberhausen, wiens series "Apple Store I" en "Apple Store II (2013)" mensen laten zien die worden weerspiegeld in de glazen gevels van hedendaagse stadscentra. Foto's van Dietmar Riemann en Tata Ronkholz leggen de winkelwerelden van de jaren 1980 vast en volgen de blik van de flaneur door de etalages. De ruimte wordt aangevuld door drie "Hortenhoningraten" uit het Gustav Lübcke Museum in Hamm, keramische tegels ontworpen door Egon Eiermann, die tot het einde van de jaren 1970 de gevels van alle filialen van de warenhuisketen Horten sierden en decennialang het beeld van de Duitse stadscentra bepaalden.

SPRINGPLANK VOOR EIGEN ONTDEKKINGEN

Bij "21 x 21" krijgt het publiek niet alleen de unieke kans om een veelzijdig samenspel van de 21 museumcollecties te beleven. De speciale tentoonstelling in Villa Hügel biedt ook een ideale introductie om op eigen initiatief het unieke museumlandschap tussen Rijn, Ruhr, Emscher en Lippe te ontdekken en de afzonderlijke musea te verkennen.

Dus op naar het Ruhrgebied. Met de auto of met bus en trein, op de fiets of te voet over de vele wandelpaden: wie de 21 musea wil verkennen, heeft uithoudingsvermogen nodig. Maar het plezier van het ontdekken wordt beloond. Het avondzicht op de Tetraeder in Bottrop of de loopachtbaan "Tiger & Turtle" in Duisburg bij zonsondergang ronden de museumtour af.

COLLECTIEGESCHIEDENIS OOK IN DIGITALE VORM

Naast de tentoonstelling wordt de breedte van de collecties van de 21 RuhrKunstMuseen nog uitgebreider gepresenteerd in digitale vorm. De digitale webapp www.21x21.de, met ongeveer 400 kunstwerken. Gebruikers kunnen hier ook de digitale museummatch vinden, die op ludieke wijze persoonlijke voorkeuren vergelijkt met de collecties van de 21 kunstmusea. Het digitale project was de eerste vonk voor de tentoonstelling in Villa Hügel en wordt ook gefinancierd door de Krupp Foundation.

BEGELEIDEND PROGRAMMA

De tentoonstelling wordt begeleid door een gevarieerd randprogramma: van rondleidingen met curatoren en kunstenaars tot lezingen en paneldiscussies, er zijn verschillende evenementen gepland. Bijzonder vermeldenswaardig zijn de autocartours mét rondleidingen naar alle 21 RuhrKunstMuseen op zaterdagen tijdens de tentoonstellingsperiode. Informatie over kaartreserveringen, openingstijden en het totale programma volgt op www.villahuegel.de.