Tekenen naar de natuur

Tentoonstelling: 11 oktober 2025 t/m 29 maart 2026

Welkom in Utrecht, vriend! Pak je agenda erbij en markeer de periode van 11 oktober 2025 tot 29 maart 2026. Waarom? Omdat je je klaar moet maken voor een reis, geen met de auto of het vliegtuig, maar een tijdsreis dwars door de complexe, veranderende relatie tussen jou – de mens – en het landschap om je heen. Als reisinfluencers voor VeDi-Trips.be zijn wij constant op zoek naar plekken die niet alleen mooi zijn, maar die je ook aan het denken zetten. En dat is precies wat de tentoonstelling 'Tekenen naar de natuur' (Drawing from Nature) doet.

In een tijd waarin de kranten vol staan met klimaatcrisis, ontbossing en de fragiele staat van onze aarde, is het Centraal Museum in Utrecht een onverwachte, maar essentiële halte. Hier word je uitgenodigd om even stil te staan bij de vraag: Wie beheerst wie? Wandelen we met de natuur mee, of proberen we haar te domineren? Door de lens van vier eeuwen kunst – van gedetailleerde       17e-eeuwse Utrechtse prenten tot hedendaagse, soms confronterende, installaties – word je geprikkeld om je eigen rol in het grote geheel te bepalen. Bereid je voor op een diepgaande reflectie die de manier waarop je naar een simpele akker of een volgebouwde straat kijkt, voorgoed zal veranderen.

De Tijdscapsule van Munnicks van Cleeff: Toen Akkers Nog Akkers Waren

Stel je voor dat je door een venster naar het verleden kijkt. Dat is precies wat de Collectie Munnicks van Cleeff je biedt. Deze omvangrijke verzameling van ongeveer 1 500 landschapstekeningen en prenten uit de 17e en 18e eeuw vormt het kloppende hart van deze tentoonstelling. Het is meer dan alleen mooie kunst; het is een visueel archief van de provincie Utrecht, een onschatbaar document voor de regionale geschiedenis dat je laat zien hoe ongelooflijk snel onze omgeving is getransformeerd.

Neem nu de Biltstraat. Vandaag de dag is het een drukke, volgebouwde verkeersader. Maar op de prenten uit de 17e eeuw zie je... akkers. Open land, waar de horizon nog vrij was en de mens niet meer dan een nederige figuur in een groots landschap. Deze werken laten de eerste fase van de relatie zien: de angst voor en de onderwerping aan de natuur. Overstromingen, stormen en misoogsten waren reële bedreigingen. Je voelt de kwetsbaarheid van het leven toen, de noodzaak om de natuurlijke krachten te respecteren, of je het nu wilde of niet. Als reiziger die houdt van 'trage reizen' en lokale geschiedenis, is dit een moment om te beseffen hoeveel land we in slechts enkele eeuwen hebben ingeleverd voor baksteen en beton.

In deze tentoonstelling wandel je door vier eeuwen geschiedenis waarin de relatie van de mens tot de natuur sterk is veranderd. Is de mens onderworpen aan krachten die groter zijn dan hijzelf? Kan hij de natuur beheersen? Of is hij zelf een integraal onderdeel van al het leven op aarde - en moet hij daarom luisteren naar wat de natuur te zeggen heeft? (Veerle)

Van Mysterieuze Angst naar Absolute Heerschappij

De tentoonstelling volgt prachtig hoe die vroege angst plaatsmaakte voor een ander, even gevaarlijk, sentiment: de wens tot dominantie. Na de Verlichting in de late 17e eeuw begon de mens zichzelf te zien als de architect van de wereld. De natuur was geen goddelijke kracht meer om te vrezen, maar een resource om te meten, te structureren en te exploiteren. Dit is het moment in de kunst waar het landschap netjes wordt ingekaderd, waar de wildernis wordt getemd en waar elke boom en elke rivier een functie krijgt in het menselijk project.

Dit gevoel van suprematie zie je terug in de manier waarop kunstenaars zoals Jan de Beijer of Pieter Saenredam hun omgeving vastlegden. Het is een bijna wetenschappelijke blik, alsof de kunstenaar de inventaris opmaakt van wat nu 'ons' toebehoort. Als je door de zaal loopt, voel je het contrast met de hedendaagse blik. Het is een spiegel: in het streven om de natuur te beheersen, hebben we de natuurlijke balansen verstoord. Deze afdeling nodigt je uit om kritisch te kijken naar je eigen reisgedrag. Hoe vaak zoeken we de 'prachtige, ongerepte natuur,' terwijl we tegelijkertijd bijdragen aan de structuren die haar temmen en vernietigen? Het is een ongemakkelijke, maar noodzakelijke, confrontatie.

De Herontdekking: Wij Zijn Geen Heren, Maar Onderdeel van de Aarde

Gelukkig stopt de reis niet bij het cynisme van de dominantie. De derde, en misschien wel meest hoopvolle, beweging die de tentoonstelling schetst, is de herontdekking van de mens als integraal onderdeel van het leven op aarde. Het gaat over luisteren, over duurzaamheid, en over het loslaten van de illusie dat wij boven alles staan. Dit is waar de collectie een dialoog aangaat met moderne en hedendaagse meesters, van Piet Mondriaan tot Anne Geene en Raquel Maulwurf.

Mondriaan's vroege werk, met zijn fascinatie voor de boom, laat de abstractie van de natuur zien, de zoektocht naar de essentie. Hedendaagse kunstenaars brengen de realiteit hard binnen. Denk aan de werken die de klimaatcrisis adresseren, die de littekens van het land tonen en die de mens uitnodigen om verantwoordelijkheid te nemen. Het is een pleidooi voor 'slow travel', voor respectvolle interactie, en voor een dieper begrip van de cycli waar we deel van uitmaken. Het is een besef dat als we de natuur vernietigen, we onszelf vernietigen. Als je deze zaal verlaat, hoop ik dat je de drang voelt om anders, bewuster, te reizen.

Sommige werken zijn nooit eerder getoond, waaronder Jan van Niwael's Portret van een meisje op haar sterfbed.

De Onthullingen en Ongekende Kracht

Wat deze tentoonstelling bijzonder maakt, is de combinatie van het bekende en het totaal onverwachte. Naast de bekende namen en de historische diepgang van de Munnicks van Cleeff collectie, zijn er kunstwerken die je nog nooit eerder hebt gezien. Dit geeft het bezoek een unieke laag van ontdekking. Denk aan de scherpe, confronterende werken van Raquel Maulwurf, wiens tekeningen de rauwe kracht en verwoesting van het landschap vastleggen, of de subtiele, wetenschappelijke blik van Anne Geene die de natuur in haar puurste vorm observeert.

Een bijzonder aangrijpend en nooit eerder getoond werk is Jan van Niwael's Portret van een meisje op haar sterfbed. Dit werk, dat los staat van het typische landschapsthema, voegt een diepe menselijke kwetsbaarheid toe aan de tentoonstelling. Het herinnert je eraan dat leven, in al zijn vormen, eindig en kwetsbaar is. De natuur, net als het leven zelf, is een tijdelijk geschenk dat we moeten koesteren. De combinatie van diepe, sombere reflectie met de historische landschappen creëert een emotionele resonantie die je als bezoeker meeneemt lang nadat je het museum hebt verlaten.

Hedendaagse Noodkreet en Nieuwe Namen

In deze zaal wordt het duidelijk dat de dialoog over de natuur nog lang niet gesloten is. De tentoonstelling brengt je van de 17e-eeuwse akkers naar de mondiale problematiek van vandaag, met werken van internationaal geprezen hedendaagse kunstenaars. De lijst van deelnemende artiesten is indrukwekkend en divers, en zij dagen je uit om je blik te verruimen tot ver buiten de Utrechtse provinciegrenzen.

Denk aan de installaties die ingaan op de ontbossing, de complexe verhoudingen in Zuid-Amerika, of de manier waarop we in de 21e eeuw nog steeds worstelen met de oerkracht van de natuur. Kunstenaars zoals Jonathas de Andrade, Nohemí Pérez en Claudia Martínez Garay vertegenwoordigen deze noodkreet en laten zien dat de relatie tussen mens en omgeving een universele, dringende kwestie is. Het is een confrontatie met de actualiteit: hoe vertaalt de historische dominantie zich naar de huidige uitputting van de aarde? Door deze werken naast Mondriaan en Maris te plaatsen, creëert het Centraal Museum een gelaagde, tijdloze ervaring die je dwingt tot een zelfkritische blik op je eigen plek in de ecologie.

Je bent uitgenodigd. Dit is meer dan een dagje uit; het is een kans om de diepte in te gaan en je eigen reisfilosofie te herzien. De tentoonstelling 'Tekenen naar de natuur' in het Centraal Museum in Utrecht is een krachtige herinnering aan de fragiele schoonheid van onze aarde en onze rol daarin. Boek nu je Trip naar Utrecht – kies voor een duurzame treinreis, combineer je museumbezoek met een wandeling langs de Oude Gracht en bezoek daarna de Biltstraat om de transformatie met eigen ogen te zien. 

Deel je reflectie met ons op onze Facebooklink onder #VeDiNatuur. 

Laat deze tentoonstelling het startpunt zijn van jouw bewuste, langzame reis.

Fotografie: headerfoto © Centraal Museum Utrecht - Tekst: Diane Geerts | Update 12 oktober 2025 | Gepub. 12 oktober 2025

Bron: Centraal Museum Utrecht