Leiden: Waar Geschiedenis Fluistert en Nieuwe Ontdekkingen Wachten
Leiden, ze noemen zichzelf graag de stad van ontdekkingen. En gelijk hebben ze!
Leiden is de thuisbasis van de oudste universiteit van Nederland, opgericht in 1575, en heeft door de eeuwen heen tal van wetenschappelijke doorbraken gekend, denk aan al die geniale geesten die hier hun eerste stappen zetten. Maar ook het geboortehuis van Rembrandt, een onvoltooide kerk vol verhalen, en een indrukwekkende Burcht, is een van de oudste nog bestaande voorbeelden van een burcht in Nederland. De Burcht staat op een motte, een kunstmatige heuvel, en maakte deel uit van een zogenaamd mottekasteel, die de tand des tijds glansrijk heeft doorstaan.
Maar Leiden is meer dan alleen geschiedenis. Het is de plek waar de Pilgrim Fathers hun epische reis naar Amerika begonnen. Waar Jan van Leiden zijn wederdoperse utopie koesterde. Hij riep zichzelf uit tot koning van dit kortstondige wederdoperse rijk in Münster. Zijn plannen liepen echter dramatisch anders af dan verwacht. En waar zelfs Jeroen Windmeijer 'de Nederlandse Dan Brown', hij wordt vaak zo genoemd vanwege zijn thrillers die historische en religieuze mysteries combineren met complottheorieën, vergelijkbaar met het werk van Dan Brown. Zijn boeken spelen zich vaak af in Leiden en verweven Bijbelse en Romeinse geschiedenis met fictieve verhalen.
Leiden, een stad die bezoekers direct betovert met haar unieke sfeer en de aanwezigheid van majestueuze grachtenpanden (zie onderaaan) die verhalen uit de Gouden Eeuw vertellen.
Leiden telt ruim 1250 rijksmonumenten, 1550 gemeentelijke monumenten, 4550 beeldbepalende panden en 2 archeologische monumenten. Het centrum binnen de singels is de op een na grootste historische binnenstad van Nederland en heeft het statuut als "beschermd stadsgezicht".
Leiden is bovendien compact van opzet, wat het uitermate geschikt maakt om het te voet te gaan verkennen, waardoor de serene sfeer optimaal kan worden ervaren.
De benaming 'Sleutelstad' verwijst bovendien naar de cruciale rol die Leiden speelde tijdens het Leids Ontzet in 1574, een moment dat de veerkracht van de stad symboliseert en leidde tot de oprichting van de universiteit.
De Universiteit Leiden werd opgericht op 8 februari 1575, tijdens de Tachtigjarige Oorlog, de opstand van de noordelijke provincies tegen de Spaanse overheersing.
De oprichting van de universiteit wordt algemeen aangenomen als een geschenk van Willem van Oranje aan de stad Leiden, als erkenning voor het moedige verzet van de stad tijdens het beleg door de Spanjaarden.
Bovendien was er behoefte aan een nieuw universitair instituut in de Noordelijke Nederlanden, aangezien de Universiteit van Leuven niet langer toegankelijk was voor studenten uit de opstandige provincies. Het was belangrijk om eigen geestelijken op te leiden in de nieuwe protestantse theologie en goed opgeleide mannen beschikbaar te hebben voor het Opnebaar bestuur. Verder in de tekst meer over de universiteit van Leiden.
Na onze eerste kennismaking met Leiden worden we verwacht in het
Rijksmuseum van Oudheden
Een bezoek aan het Rijksmuseum van Oudheden voelt als een directe tijdreis naar het verleden.
Zodra men de drempel overstapt, wordt men ondergedompeld in de fascinerende wereld van de oude Egyptenaren.
Het is een ervaring waarbij de geschiedenis tastbaar wordt en de verhalen van lang vervlogen culturen bijna hoorbaar zijn.
"We willen de oudheid tastbaar maken voor iedereen." Communicatiefunctionaris Selkit Verberk legt uit dat dit hun museale aanpak benadrukt:
geschiedenis wordt pas echt levendig als je deze kunt ervaren via originele voorwerpen.
In 2025 organiseert het Rijksmuseum van Oudheden het Jaar van de Archeologie.
De Egyptische collectie van het Rijksmuseum van Oudheden is werkelijk een hoogtepunt en omvat ruim 1400 voorwerpen die je meenemen naar het hart van het oude Egypte.
Naast indrukwekkende mummies en hun kisten, vind je er majestueuze faraobeelden en eeuwenoude sieraden die de rijkdom en complexiteit van deze beschaving laten zien.
Ook het dubbele grafbeeld van Maya, de schatbewaarder van Toetanchamon, en zijn vrouw Merit is een pronkstuk dat de belangrijke positie van deze figuren in het oude Egypte illustreert.
Bovendien leer je over de praktijken rondom de dood, zoals het bewaren van organen in zogenaamde kanopen vazen, elk met een menselijk hoofd als deksel.
De positie van het museum als nationaal archeologisch instituut onderstreept de verantwoordelijkheid voor het bewaren en interpreteren van het erfgoed, wat een diepere culturele betekenis toevoegt aan zijn rol.
We gaan zeker nog een keertje terugkeren om de andere afdelingen te bezoeken.
Praktische Tip: Het Rijksmuseum van Oudheden. Het museum organiseert regelmatig spraakmakende tijdelijke tentoonstellingen, bezoek hiervoor hun website.
Weeshuis
Mara wachtte ons al op met een brede glimlach, zelfs nadat we even de weg kwijt waren geraakt. Gelukkig hadden een paar behulpzame Leidse jonge dames ons snel de goede kant op gewezen!
Mara gaf ons een korte introductie én een rondleiding.
Via filmmateriaal van voormalige weeskinderen duiken we in de geschiedenis van Het Weeshuis, dat bijna vier eeuwen lang als kinderopvang diende. Hun persoonlijke verhalen bieden een zeldzaam en intiem inkijkje in het dagelijks leven van de weeskinderen en onthullen een minder bekende, maar diep menselijke kant van de Leidse geschiedenis.
Bovendien zijn er diverse kinderrechtenorganisaties gevestigd, wat de historische functie van opvang en zorg voor kinderen voortzet in een moderne context. Deze transformatie van een opvanghuis naar een centrum voor kinderrechten en cultuur is een krachtig voorbeeld van hoe Leiden haar erfgoed erkent en tegelijkertijd gebruikt als basis voor maatschappelijke vooruitgang en educatie. Het toont aan dat de stad haar verleden niet alleen herdenkt, maar ook actief inzet om bij te dragen aan een betere toekomst.
Ook De Leidse Salon is gevestigd, die kamermuziekconcerten organiseert, vaak rond een literair thema.
Een kijkje in het weeshuis
Op de bovenverdieping van het weeshuis krijg je een goed beeld van het dagelijkse leven van de weeskinderen. Je ziet er de oude slaapzaal en het klaslokaal.
Ook leer je hoe de kinderen een ambacht aangeleerd kregen: meisjes leerden weven en spinnen, terwijl de jongens zich bekwaamden in het drukken. Zo konden ze later op eigen benen staan en een gezin onderhouden.
Een Duik in de Rijke Geschiedenis - Meer dan alleen Colleges: Tips voor je bezoek
Wij vonden het leuk om samen met Joy, onze studentengids, op pad gaan! Ze studeert nog aan de Universiteit Leiden en zal dan ook aan onze groep meer vertellen over de rijke geschiedenis van deze bijzondere plek.
De Universiteit Leiden is opgericht in 1575, en dat betekent dat ze dit jaar maar liefst 450 jaar jong is! Stel je eens voor hoeveel beroemde figuren en wetenschappers hier hebben rondgelopen. Denk aan namen als Rembrandt, Descartes en Einstein. Zij hebben hier gestudeerd, gewerkt en hun stempel gedrukt op de wereld zoals we die nu kennen.
Joy is een echte ambassatrice, ze brengt echt de "vreugde" over
"je zult de geschiedenis van de universiteit echt voelen wanneer je door de prachtige, oude gebouwen wandelt".
Het is niet alleen een plek waar mensen studeren; het is een levend museum vol intellectuele ontwikkeling en verhalen uit het verleden. We hangen aan haar lippen en trekken mee op verkenning: Veerle merkte op:
Het is alsof elke steen hier een verhaal te vertellen heeft over innovatie en intellect
Het Academiegebouw is een absolute aanrader, is rijk aan tradities en geschiedenis, en enkele van de meest markante plekken in het Academiegebouw en daarbuiten zijn de Zweetkamer, de Togazaal en daarna lopen we richting de Oude Sterrewacht.
De Zweetkamer
De Zweetkamer het is een legendarische plek, vooral bekend om zijn unieke traditie. De naam "Zweetkamer" is ontstaan doordat studenten hier vroeger in spanning moesten wachten op de uitslag van hun doctoraalexamen. De zenuwen zorgden vaak voor flink wat zweet, vandaar de toepasselijke naam.
Wat deze kamer zo bijzonder maakt, zijn de muren. Het is namelijk traditie dat afgestudeerde studenten na ontvangst van hun bul hun handtekening op een van de muren van het Zweetkamertje zetten. Door de jaren heen zijn duizenden handtekeningen in de muren gekrast, inclusief die van beroemde figuren zoals Winston Churchill, Nelson Mandela en Koning Wilhelm-Alexander, die allemaal een band hadden met de Leidse universiteit of er een eredoctoraat ontvingen. Het is een tastbare herinnering aan de vele generaties studenten die de universiteit hebben doorlopen. Boven de deur staat een citaat van Dante:
"Lasciate ogni Speranza; voi che entrate" (Laat alle hoop varen, gij die hier binnentreedt),
wat de spanning van het wachten op de examenuitslag benadrukt.
De Togazaal
Zo stappen we verder naar de Togakamer waar toga's worden bewaard en geleend. De Universiteit Leiden heeft een rijke traditie met het dragen van toga's, met name voor hoogleraren en bij academische plechtigheden zoals promoties.
De toga heeft een lange geschiedenis binnen de Leidse universiteit. In 1993 werden op de zolder van het Academiegebouw zelfs drie historische promotiemantels uit de zeventiende eeuw gevonden, die werden gedragen bij de "more majorum" promoties, een destijds kostbare publieke ceremonie. Eén van deze toga's is nu te zien in het Academiegebouw als onderdeel van de universitaire collectie. Het dragen van de toga is voor hoogleraren nog steeds voorgeschreven, terwijl het voor niet-hoogleraren facultatief is. Er zijn kledingvoorschriften verbonden aan het dragen van een toga (bijvoorbeeld een donker pak en een wit overhemd).
Maar rond 3 oktober is het een drukte van jewelste in de togakamer, een waar pandemonium. Hoogleraren en professoren haasten zich om hun traditionele toga's aan te trekken. Zodra iedereen zijn toga heeft gevonden én aan heeft, vormt zich een statige stoet die door de historische straten van Leiden trekt.
Een van de meest geliefde en historische tradities is de uitreiking van haring en wittebrood. Dit evenement vindt steevast plaats in de vroege ochtend. Het is een symbolische knipoog naar de tijd dat de Watergeuzen, direct na de bevrijding in 1574, deze etenswaren aan de hongerige bevolking van Leiden uitdeelden. Tijdens dit feest kleurt de hele stad prachtig rood en wit!
De Sterrenwacht Leiden
Ook wel de Oude Sterrenwacht genoemd, is een van de oudste universitaire observatoria ter wereld.
Opgericht in 1633 als observatorium bij de Leidse universiteit, is het de op één na oudste nog bestaande universitaire sterrenwacht na de Vaticaanse Sterrenwacht. Het huidige gebouw aan de Sterrenwachtlaan werd in 1861 gebouwd onder leiding van Frederik Kaiser en speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van de sterrenkunde in Nederland en daarbuiten.
De Sterrenwacht heeft een rijke geschiedenis van wetenschappelijke ontdekkingen en beroemde astronomen, waaronder Willem de Sitter en Jan Hendrik Oort, die hier werkten en grote bijdragen leverden aan ons begrip van het heelal. Tussen 1859 en 1909 werd zelfs de tijd in Nederland bepaald door de lokale tijd van de Leidse Sterrenwacht, die telegrafisch door het land werd verstuurd.
Hoewel de sterrenkundige afdeling in de loop der jaren naar andere locaties (zoals het Huygens Laboratorium (CHL) en later het J.H. Oortgebouw - Jan Hendrik Oort die de rotatie van onze Melkweg ontdekte en het bestaan van de 'Oortwolk' van kometen bewees - en recentelijk het Gorlaeus gebouw) is verhuisd, heeft de Oude Sterrenwacht zijn historische en educatieve waarde weten te behouden.
Albert Einstein had een bijzondere band met Leiden en bezocht de stad vanaf 1920 op regelmatige basis, voornamelijk als bijzonder hoogleraar aan de Universiteit Leiden.
Het Bose-Einsteincondensaat: een van de meest opmerkelijke manuscripten die Einstein in Leiden achterliet, en dat in 2005 werd herontdekt in de archieven van de Universiteit Leiden, is zijn handgeschreven manuscript dat de Bose-Einsteincondensatie voorspelt. Dit was een van zijn laatste grote wetenschappelijke bijdragen, waarin hij, samen met Satyendra Nath Bose, een nieuwe fase van materie beschreef.
Recentelijk (in 2024) zijn er drie tot nu toe onbekende brieven van Albert Einstein ontdekt in de archieven van Rijksmuseum Boerhaave in Leiden. Deze brieven geven inzicht in de intensieve wisselwerking tussen Einstein en de Leidse wetenschappelijke gemeenschap.
Op de foto: de telescoop met de zetel waar Einstein plaatsnam voor zijn observaties.
Het is fascinerend te bedenken dat hier in deze sterrenwacht de fundamenten werden gelegd voor ons huidige begrip van het universum.
Hoewel de historische telescopen in de koepels niet meer voor modern onderzoek worden gebruikt vanwege toenemende lichtvervuiling, zijn ze nog steeds te bewonderen tijdens rondleidingen.
Na een grondige renovatie tussen 2008 en 2012 is het gebouw in ere hersteld en dient het nu als onderwijsgebouw en een plek waar regelmatig publieksactiviteiten, zoals de "Avondjes Sterrenwacht" met lezingen en bezoeken aan de telescopen, worden georganiseerd.
De Oude Sterrenwacht blijft een icoon van de rijke wetenschappelijke geschiedenis van de Universiteit Leiden.
Hortus Botanicus
Tijdens je bezoek aan Leiden mag je zeker de Hortus Botanicus niet missen, een van de oudste botanische tuinen ter wereld. Hier vind je een adembenemende verzameling planten en bloemen, een oase van rust midden in de stad.
Zodra men de poort binnengaat, daalt een weldadige rust neer. Deze groene schatkamer heeft al meer dan vier eeuwen lang planten uit alle windstreken verzameld, gekweekt en bestudeerd. De Hortus is niet alleen een plek van esthetische rust, maar ook een historisch centrum van kennis, waar ontspanning en educatie hand in hand gaan.
Wist je dat beroemde botanici zoals Carolus Clusius hier de eerste grote tulpencollecties van Europa kweekten, en zelfs planten als de aardappel en tomaat in Europa introduceerden?
Zelfs tsaar Peter de Grote bezocht de Hortus om te leren van de beroemde Herman Boerhaave. Daarnaast is de beroemde Reuzenaronskelk, ook wel de 'penisplant' genoemd, een publiekstrekker die bij bloei een penetrante geur verspreidt om vliegen te lokken.
In de Hortus Botanicus komen planten tot leven en proef je de tuin in je glas! Laat je smaakpapillen verrassen met unieke theesoorten, verse honing en zelfs ambachtelijk bier, allemaal rechtstreeks uit de Hortus.
Leiden: Ontdek de verborgen schatten, proef de lokale smaak
Dwaal door de verborgen steegjes, ontdek de rustige hofjes en laat je verrassen door de culinaire hoogstandjes van Leiden. Deze stad biedt meer dan alleen de bekende bezienswaardigheden.
Verborgen pareltjes
Stap door de smalle toegangspoorten en betreed de oases van rust die de drukke stad te bieden heeft. In het doolhof van steegjes vind je de ware charme van Leiden. De tijd lijkt even stil te staan in de vele hofjes die de stad rijk is.
Een culinaire ontdekkingsreis
Leiden is een waar feest voor de smaakpapillen. Proef de authentieke Leidse kaas en geniet van een traditionele hutspot. Bij pannenkoekenhuis Oudt Leyden proef je een klassieke pannenkoek zoals nergens anders. Of je nu zin hebt in de Italiaanse keuken of je laat je liever verrassen door de moderne bistro's, in Leiden vind je het allemaal.
Proef de streek!
Ben je benieuwd naar de smaak van ambacht? Ontdek de Wilde Weide Kaas bij Landgoedwinkel Oogst en proef het verhaal van de koeien uit Warmond.
Voor de bierliefhebbers is er Brouwerij Pronck, die je de smaak van Leiden in een glas laat proeven. Je kunt ook opteren voor 'Proef de Streek' bier-en-kaasbox bij het VVV Leiden en maak je smaakreis compleet!
Zin om Leiden zelf te ontdekken?
Welke ontdekking staat bovenaan jouw lijstje?
Wist-je-datjes
"Het lijdende Leiden" van Willy Vandersteen & Peter Van Gucht: Een Suske en Wiske album dat zich afspeelt in Leiden, vaak met een knipoog naar de geschiedenis.
Fotografie: © Veerle Boriau (tenzij anders vermeld) - Tekst: Diane Geerts | Update 4 augustus 2025 | Gepub. 4 augustus 2025
Deze excursie is tot stand gekomen in samenwerking met Marketing Leiden&Partners - Remco van der Haas