Opening van het nieuwe Espace Gaston Bertrand
GASTON BERTRAND
Ik geef er de voorkeur aan om me te vergissen, in de ogen van anderen of van de huidige mode, want het is geen vergissing om oprecht te zijn, vanuit het diepst van jezelf, in plaats van gelijk te hebben in de ogen van anderen en zo te voldoen aan wat het huidige klimaat van mij zou kunnen verwachten.
OPENING VAN L'ESPACE GASTON BERTRAND
De Stichting werd in 1986 opgericht door Gaston Bertrand zelf en heeft als doel de schilder te promoten. Bertrand was overigens de eerste voorzitter die richting gaf aan de Stichting.
Bij zijn overlijden in 1994 liet Bertrand een nalatenschap na van duizenden werken. De Stichting zet zich sindsdien in om de wensen van de kunstenaar te vervullen door het organiseren van en deelnemen aan tentoonstellingen – zowel individuele als collectieve – in België en in het buitenland, door het publiceren van werken (monografieën, tentoonstellingscatalogi en catalogi raisonnés), het beheer van het volledige archief van de kunstenaar en het belonen van het werk van Belgische schilders, zoals de kunstenaar dat wenste, met de Prijs Gaston Bertrand.
De opening van deze nieuwe Espace Gaston Bertrand op 6 november 2025 past in het streven van de Stichting om het werk toegankelijk te maken voor een breed publiek. Zoals Bertrand zelf schreef in een bijlage bij zijn testament uit 1986:
Ik geloof dat het uiteindelijke doel van de Stichting is om over een ruimte te beschikken waar de collectie kan worden ondergebracht en tentoongesteld, zodat deze op een constante en volledige manier zichtbaar is voor het publiek.
De Espace Gaston Bertrand, gelegen in Vorst, heeft een oppervlakte van bijna 300 m² en zal het volledige erfgoed van de kunstenaar huisvesten, inclusief de archieven die ter inzage beschikbaar zullen zijn. Het zal beschikken over een tentoonstellingsoppervlakte van ongeveer 100 m² waarin de werken van Bertrand zullen worden tentoongesteld, in wisselende opstellingen naargelang de gekozen thema's en periodes.
De ruimte zal ook openstaan voor tijdelijke tentoonstellingen, en dat vanaf de opening, want van 7 november tot 21 december 2025 zal er een retrospectieve tentoonstelling van Michel Mouffe te zien zijn. Deze laatste is namelijk de winnaar van de 10e editie van de Prijs Gaston Bertrand, die de bekroonde kunstenaar officieel in ontvangst zal nemen tijdens de vernissage op 6 november.
PRAKTISCHE INFORMATIE
Vernissage: 06.11 | Vanaf 18u
Prijs Gaston Bertrand 2025 : Michel Mouffe
Tentoonstelling van 07.11 tot 21.12.2025
Openingstijden: van donderdag tot zondag, van 14.00 tot 18.00 uur
Adres: Stichting Gaston Bertrand - Petekindstraat 18 bte 1 - 1190 Vorst
PRIJS GASTON BERTRAND – LAUREAAT MICHEL MOUFFE
De kunstenaar Gaston Bertrand, had de wens uitgesproken dat de Stichting een prijs in het leven zou roepen die zijn naam zou dragen en die, volgens zijn eigen woorden in een bijlage bij zijn testament, zou worden toegekend "aan een Belgische schilder van minstens 45 jaar oud, met een eigen aanpak en door hemzelf bedachte middelen om zijn innerlijke wereld zichtbaar te maken".
In 1999 organiseerde zij de eerste Prijs Gaston Bertrand. Vandaag, voor de 10e editie, een jubileum, wordt de naam van de schilder Michel Mouffe toegevoegd aan de lijst van negen reeds bekroonde kunstenaars: Boris Semenoff (1999), Francis De Bolle (2007), Christian Rolet (2010), Camille De Taeye (2012), Jacques Zimmermann (2014), Gisèle Van Lange (2016), Dominiq Fournal (2018), Denis De Mot (2021) en Bern Wery (2023). Deze prijsuitreikingen werden telkens gevolgd door een retrospectieve tentoonstelling in verschillende culturele instellingen in Brussel.
OVER GASTON BERTRAND (1910-1994)
Geschilderd in het diepst van zijn ziel, als een evidentie die zich geleidelijk aan ontwikkelde en niet als een blikseminslag, was de schilderkunst voor Gaston Bertrand de metgezel van zijn leven.
De jonge Bertrand werd in september 1910 geboren in Wonck-op-Geer in Limburg (sinds 1962 in de provincie Luik) en vestigde zich, na de dood van zijn vader in 1921, in 1924- 1925 met zijn moeder en broer in de Jollystraat in Schaarbeek.
Na een opleiding aan de kunstacademies van Sint-Jans-Molenbeek in 1927, de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in het centrum van Brussel van 1933 tot 1935 en vervolgens in Sint-Joost-ten-Node vanaf 1936, wijdde Bertrand, die vanwege ernstige pleuritis was vrijgesteld van militaire dienst en vervolgens uit het leger was gezet, zich volledig aan zijn beroep als schilder.
Hij exposeerde sinds 1936 en werd begin jaren 1940 opgemerkt door Robert Delevoy, toen hij al exposeerde in de Salons Apport. Bertrand zou een van de belangrijkste figuren worden van de Jeune Peinture Belge (1945-1948), naast Anne Bonnet, Louis Van Lint, Marc Mendelson en Mig Quinet, om maar enkele van de markante persoonlijkheden te noemen van de artistieke vernieuwing die België in de onmiddellijke naoorlogse periode overspoelde. Cfr. Vlaamse kunstcollectie.
Het animisme uit Bertrands vroege schilderijen, gekleurd door een eigen vorm van expressionisme, kwam ten einde toen hij definitief overtuigd raakte van de abstractie.
Bertrand werkte achter gesloten deuren, dat wil zeggen zonder contact met de buitenwereld of met het buitenland – was dat wel zo goed?, zou Bertrand zich later afvragen – en concentreerde zich uitsluitend op 'het diepste van zichzelf'.
Al vroeg besefte Bertrand dat zijn plastische oprechtheid geen vergissing kon zijn, omdat, zo dacht hij, 'schilderen een beschrijving van jezelf is'. Bertrand, die zich niets aantrok van modetrends, wist al heel vroeg dat hij als enige over zijn kunst mocht beslissen.
In overeenstemming met deze vaststelling bouwde de schilder gedurende 60 jaar aan zijn carrière. De weg van de openlijke geometrische abstractie die hij in de jaren 1950 een tijdlang bewandelde, deed Bertrand echter nooit vergeten dat de waargenomen natuur de schilder altijd de juistheid van het uitgangspunt van het werk bevestigt: Bertrand kijkt, onderzoekt en analyseert zijn omgeving, behoudt de lineaire structuur die hem bevalt en creëert vervolgens het olieverfschilderij, de aquarel, de tekening of de gravure volgens een abstracte esthetiek die doordrongen is van de werkelijkheid. Door deze nauwgezette werkwijze, in overeenstemming met de persoonlijke esthetiek die hij nastreeft, en door een geduldige en langzame uitvoering van de onderwerpen die onder het analytische oog van de kunstenaar worden onderzocht, maken landschappen en architectuur regelmatig plaats voor portretten in opdracht, zelfportretten en figuren, zonder stilistische anachronismen.
Deze verschillende thema's worden gedurende zijn hele schildercarrière met evenveel belang behandeld. Hoewel het uitgangspunt de waargenomen werkelijkheid is, werden de organisatie van het schilderij en de opbouw van de krachtlijnen mogelijk gemaakt door de abstracte evidentie die Bertrand al snel opviel. "Ik heb voor het abstracte gekozen. Ik vond dat deze kunstvorm paste bij mijn verlangen naar vereenvoudiging en geometrisering. Ik ben nooit voorstander geweest van die discussie dat een abstract schilder figuren moet maken [...wat een soort ramp zou zijn geweest], anders zou men kunnen denken dat men op twee fronten speelde. Ik heb het gezicht nooit opgegeven, ik heb mijn instinctieve interesse voor figuren nooit opgegeven."
Als enige regisseur van zijn opmerkelijke carrière, die wereldwijd tentoonstellingen kende, in grote musea en particuliere collecties werd opgenomen en door vooraanstaande kunstcritici werd geprezen, vult Bertrand – waar zijn reizen hem ook brengen in België, Frankrijk, Nederland, Italië, Spanje of Zwitserland – zijn catalogi met schilderijen, tekeningen en gravures die een veelheid aan plastische indrukken bundelen, zorgvuldig geordend rond de blijvende vragen naar vorm en kleur.
Veel meer dan alleen een geschilderde herinnering aan een gevoelde emotie, is het letterlijk de transcriptie van een fijne weergave van de werkelijkheid die Bertrand aanbiedt als culturele echo van de Belgische kunst van de 20e eeuw, die overigens zijn grenzen ruimschoots overschreed.
Het is begrijpelijk waarom de lijst van zijn deelnames aan tentoonstellingen zo lang is, waarom hij door galeries en musea over de hele wereld werd begeerd, waarom hij door grote Belgische en buitenlandse verzamelaars werd bewonderd, die hem soms zelfs hun portret lieten schilderen (zoals dat van het echtpaar Goldschmidt in 1951 en 1954), en waarom hij voor grote projecten werd benaderd: zijn Belgische vertegenwoordigingen op de Biënnales van São Paulo in 1951, 1953 en 1977 en die van Venetië in 1966; het schilderen van twee fresco's in de Sint-Julianuskerk in Salzinnes- Namen in 1958; dat van een decoratief paneel van bijna 6 meter lang voor het IRPA in 1962; de opdracht voor een exclusieve reeks van 170 gravures door de Bank van Brussel in 1966; verzoeken voor korte films (die van Jean Antoine in 1960 en van Chris Vermorcken in 1984) en fotoreportages; lid van de Koninklijke Academie van België in 1969; benoemd tot Ridder in de Kroonorde in 1960 en Groot Officier in 1972, vervolgens onderscheiden tot Ridder in de Leopoldsorde in 1972 en Groot Officier in 1979; publicatie van een belangrijke monografie door Francine-Claire Legrand in 1972, naast andere monografieën in kleiner formaat; uitgifte van een postzegel door de Belgische posterijen in 1993, enz.
Het is niet moeilijk te begrijpen waarom Jean Guiraud, die pas was aangesteld als hoofd van de École supérieure Saint-Luc in Brussel, zich tot Bertrand wendde. Guiraud wilde de school hervormen en haar de grandeur geven die ze tot op vandaag nog bezit. Daarom vroeg hij Bertrand, een van de belangrijkste artistieke persoonlijkheden van de Belgische kunst, om leiding te geven aan het atelier voor schilderkunst, dat datzelfde jaar samen met andere disciplines (tekenen, grafische vormgeving, reclame, enz.) werd opgericht. Buiten dit docentschap, dat hij negen jaar lang vervulde, wijdde Bertrand zich volledig aan de schilderkunst.
Het werk van Bertrand, dat de werkelijkheid altijd volgens een persoonlijke mentale schets weergeeft, architecturaal van opbouw met een lineaire accentuering van rechte lijnen en rondingen, zonder franje tenzij deze onmisbaar is voor het beoogde esthetische discours, heeft nooit de schijnbare werkelijkheid die de kunstenaar zo vaak aansprak, tegenover de door hem uitgevonden plastische wereld geplaatst.
De symbiose tussen deze twee werelden vond plaats volgens een deductief proces, waarin een gelijkenis blijft bestaan, een verwijzing naar de werkelijkheid die nooit volledig verdwijnt. Dat is het picturale antwoord van Gaston Bertrand, onbetwistbaar een van de Belgische meesters van de moderne kunst. Zijn werk is niet vluchtig of futiel, maar doordacht en elegant, soms scherp en ascetisch door de bevestiging van de hoekigheid van landschappen en architectuur, evenals van figuren, en past in de duurzaamheid die eigen is aan de innerlijke authenticiteit van de kunstenaar.
Fotografie: © Be-Culture - Tekst: Diane Geerts | Update 6 november 2025 | Gepub. 6 november 2025